Fasen van rouw bij een internationale verhuizing

Het transitiemodel van David Pollock vertoont overeenkomsten met het (algemenere) model van de fasen van rouw van psychiater Elisabeth Kübler-Ross. Zij onderscheidt de volgende fasen in het verwerken van rouw:

1. Ontkenning. Een weigering om de realiteit onder ogen te zien. Een stukje zelfbescherming.
2. Woede. ‘Waarom moet mij dit overkomen?’ Je kunt boos zijn op het lot, op je man, op artsen. Onder de woede ligt pijn verscholen.
3. Onderhandelen / vechten. In deze fase probeer je de beslissing aan te vechten en er onderuit te komen. Mensen kunnen zichzelf doelen opleggen als ‘tegenprestatie’: een marathon lopen, stoppen met roken.
4. Verdriet en depressie. Je voelt je machteloos, geeft het vechten op en realiseert je dat er niet aan het verlies valt te ontkomen. Dit is vaak de overgang naar de laatste fase in de rouwverwerking.
5. Aanvaarding. ‘Ik ga verder met mijn leven.’

Het bovenstaande model is zeker geen lineair model. Men kan blijven hangen in een fase van rouw, terugvallen in een oude fase of een fase overslaan. En ook de uiteindelijke acceptatie is niet altijd definitief. Er zijn momenten van terugval. Geen mens is hetzelfde en wij zijn meer dan deze vijf fasen. Het model kan wel helpen om jezelf en anderen te begrijpen.

Verlies als bron van expat leed

Veel klachten van volwassen expats zijn terug te voeren op onverwerkt verdriet. Het is duidelijk dat er door de verhuizing(en) veel verlies wordt geleden. Het gaat dan om groot en klein verlies zoals het verlies van een thuisland met bijbehorende identiteit, verlies van familie, vrienden, huisdieren, buren, collega’s en alle steun die deze mensen verlenen, verlies van bekende procedures (het onderwijssysteem, sollicitatieprocedures, belastingaangifte, politieaangifte), verlies van taal, klimaat, muziek, favoriete eten, fa voriete restaurants en winkels, tradities en culturele waarden. Het is een enorme breuk met het verleden en ook al zitten er veel mooie en positieve kanten aan de verhuizing, het verlies valt niet te ontkennen. Dit gevoel wordt geïntensiveerd als de achterblijvers zich niet kunnen herkennen in de nieuwe ervaringen. Het is immers lastig om je in een wereld in te leven waar je nog nooit bent geweest. Aan beide kanten kunnen mensen zich in de steek gelaten voelen, boos of jaloers zijn en na enige tijd groeit de afstand. Dat alles kan een expat verdrietig stemmen.

Onverwerkt verdriet

De vraag is: waarom wordt dat verlies zo slecht verwerkt? Sommige expats staan het zichzelf niet toe (‘ik heb zoveel om dankbaar voor te zijn dus mag ik niet verdrietig zijn’), anderen zijn bang dat het verdriet alle goede aspecten teniet zal doen als ze deze gevoelens wel toestaan, soms is men te trots om de buitenwereld te laten merken dat het leven in het buitenland toch niet zo rooskleurig is en er zijn ook expats die zich wel verdrietig voelen maar geen idee hebben waarom.

Wat kun je doen?

Het helpt om zowel het transitiemodel van David Pollock als de fasen van rouw in je achterhoofd te houden om te kunnen beoordelen hoe het met jou en de jouwen gaat. Merk je na 3-6 maanden dat jouw kinderen nog steeds voornamelijk boos en verdrietig zijn, neem dan uitgebreid de tijd om contact te maken en te kijken waar jij mee kunt helpen of vraag om externe hulp. 

Ben je zelf na 6 maanden ontevreden, vraag je dan af wat je nodig hebt om je beter te voelen. Kijk niet naar wat er niet meer is in je leven, maar bedenk welke elementen jou in het nieuwe land zouden kunnen helpen om tot bloei te komen. Een coahingprogramma kan de perfecte toegangspoort zijn tot een gelukkig levenshoofdstuk in het buitenland. Investeer niet alleen in je gezin, maar ook in jezelf want jij bent het waard. Loop niet (té) lang rond met gevoelens van verdriet en verlatenheid. Je zult in een latere levensfase dankbaar zijn dat je in deze fase geen al te groot gat hebt laten ontstaan.